حضرت امام خمینی(ره):ترك معاصى از آداب اوليه روزه است
ماه شعبان؛ مقدمه ورود به ماه مبارك : ماه شعبان، مقدمه است براى ماه مبارك رمضان كه مردم مهيا بشوند براى ورود در ماه مبارك رمضان و ورود در «ضيافةالله». شما وقتى كه مىخواهيد به مهمانى برويد، خودتان را يك وضع ديگرى درست مىكنيد، لباس تغيير مىدهيد و يك طور ديگرى وارد مىشويد. ماه شعبان براى اين است كه همان مهيابودنى كه مىخواهيد (به) مهمانى برويد، خودتان را مهيا مىكنيد و سر و ظاهرتان را، سر و صورتتان را قدرى فرق مىگذاريد با آن وقتى كه در خانه هستيد.(1)
«مناجات شعبانيه»؛ مقدمه آمادگى ماه مبارك
اين ادعيه در ماه مبارك رجب و خصوصاً در ماه مبارك شعبان، اينها مقدمه و آرايشى است كه انسان به حسب قلب خودش مىكند براى اينكه مهيا بشود برود (به) مهمانى خدا.(2)
در اين ماه شعبان با «مناجات شعبانيه» كه از اول تا آخر اين ماه دستور خواندن آن وارد شده، خداى تبارك و تعالى را هيچ مناجات كرديد و از مضامين عالى و آموزنده آن در ايمان و معرفت بيشتر نسبت به مقام ربوبيت استفاده نموديد؟ اين مناجات در حقيقت مقدمهاى جهت تنبه و آمادگى انسان براى پذيرش وظايف ماه مبارك رمضان مىباشد و شايد براى اين باشد كه به انسان آگاه ملتفت، انگيزه روزه و ثمره پر ارج آنرا تذكر دهد.(3)
«اللَّهُمَّ انْ لَمْ تَكُنْ غَفَرْتَ…»
اكنون در آستانه شهر اللَّه و مقام ضيافت اللَّه هستيم و من خود اقرار دارم كه لايق اين ضيافت نيستم. شهر شعبان المعظم كه شهر امامان است، در شرف گذشتن و ما خود را نتوانستيم مهيا كنيم براى شهر اللَّه. دعاها را گاهى با لقلقه لسان خواندم و از آنها چيزى حاصل نشد، در اين آخر شهر عرض مىكنم: «اللَّهُمَّ انْ لَمْ تَكُنْ غَفَرْتَ لَنا فيِما مَضى مِنْ شَعبانَ فَاغْفِرْ لَنا فِيما بَقِىَ مِنهُ».(4)
ماههاى رمضان مىآيد و مىرود
ماههاى رمضان مىآيد و مىرود و ماهها يكى پس از ديگرى، عمرها هم مىرود (و) آنچه باقى مىماند، صفحات اعمال شما است كه در قلب شما ثبت است و شايد نامه عمل هم همان باشد.(5) (آرى) ماه مبارك رمضان نزديك شد.(6) قدرى از حال غفلت بيدار شو و در امر خود تفكر كن و صفحه اعمال خود را نگاه كن و بترس از آنكه اعمالى را كه به خيال خودت، عمل صالح است – از قبيل نماز و روزه و حج و غير آن – (ولى) خود اينها اسباب گرفتارى و ذلتت در آن عالم شوند.(7)
فرق ضيافةالله با ديگر ضيافتها
در يك حديث است كه پيغمبر اكرم(ص) فرمودند كه ماه رمضان آمد و اقبال كرد. در ضمنش مىفرمايند: «دعيتم الى ضيافة الله». ضيافتهاى خدا با ضيافتهاى مردم فرقش اين است كه وقتى يك اشخاصى شما را به يك مهمانى دعوت بكنند، وقتى برويد در آن مهمانى، به حسب فراخور حال، يك چيزهايى براى خوردنى و يك چيزهايى براى تفريح و اين چيزها است، (اما) ضيافت خدا در ماه رمضان، يك شعبهاش روزه است، آن، ضيافت خدا است، و يك كار مهمش كه مائده غيبى و آسمانى است، قرآن است. شما دعوت شدهايد به مهمانى خدا و شما در ماه رمضان، مهمان خدا هستيد. مهماندار شما، شما را وادار كرده است به اينكه روزه بگيريد. اين راههايى كه به دنيا باز است و شهوات و اينها را سد كنيد تا مهيا بشويد براى «ليلةالقدر».(8)
مرتبه مادى ضيافت اللَّه
ضيافت اللَّه در عالم ماده، عبارت از اين است كه ما را پرهيز بدهد از تمام شهوات دنيوى. اين مرتبه مادى ضيافت اللَّه است كه همه كسانى كه دعوت شدند به اين ضيافت، بدانند كه ضيافت خدا در اين نشأه، چشمپوشى از شهوات است و ترك آن چيزى كه قلب انسان، يعنى روح طبيعى انسان به (آن) مايل است، آنها را بايد ترك كند.(9)
اين ضيافت همهاش ترك است؛ ترك شهوات از قبيل خوردنىها، نوشيدنىها و جهات ديگرى كه شهوات انسان اقتضا مىكند. خداوند دعوت كرده است ما را به اينكه شما بايد وارد بشويد در اين ميهمانخانه و اين ضيافت هم جز ترك، چيزى نيست؛ ترك هوىها، ترك خودىها، ترك منىها، منيتها، اينها همه در اين ميهمانخانه است.(10)
حقيقت صوم
جمله «الهى هب لى كمال الانقطاع إليك» شايد بيانگر اين معنا باشد كه مردان آگاه الهى بايد پيش از فرارسيدن ماه مبارك رمضان خود را براى صومى كه در حقيقت، انقطاع و اجتناب از لذات دنيا است – و اين اجتناب بهطور كامل همان انقطاع إلى اللّه مىباشد – آماده و مهيا كنند. كمال انقطاع به اين سادگى حاصل نمىشود. احتياج فوقالعاده به تمرين، زحمت، رياضت، استقامت و ممارست دارد تا بتواند با تمام قوا از ما سوى اللّه منقطع گردد و به غير خداوند توجهى نداشته باشد. تمام صفات وارسته انسانى در انقطاع كامل إلى اللّه نهفته است و اگر كسى بدان دست يافت، به سعادت بزرگى نايل شده است، ليكن با كوچكترين توجه به دنيا محال است انقطاع إلى اللّه تحقق يابد و كسى كه بخواهد روزه ماه مبارك رمضان را با آن آدابى كه از او خواستهاند، انجام دهد، لازم است انقطاع كامل داشته باشد تا بتواند مراسم و آداب مهمانى را به جا آورد و به مقام ميزبان تا آنجا كه ممكن است، عارف گردد.(11)
روزه عامه حيوانى
اگر با پايانيافتن ماه مبارك رمضان، در اعمال و كردار شما هيچگونه تغييرى پديد نيامد و راه و روش شما با قبل از ماه صيام فرقى نكرد، معلوم مىشود روزهاى كه از شما خواستهاند، محقق نشده است، آنچه انجام دادهايد، روزه عامه حيوانى بوده است. در اين ماه شريف كه به مهمانسراى الهى دعوت شدهايد، اگر به حق تعالى معرفت پيدا نكرديد يا معرفت شما زيادتر نشد، بدانيد در ضيافة اللّه درست وارد نشديد و حق ضيافت را به جا نياورديد. نبايد فراموش كنيد كه در ماه مبارك كه «شهر اللّه» مىباشد و درهاى رحمت الهى به روى بندگان باز است و شياطين و اهريمنان – به حسب روايت – در غل و زنجير به سر مىبرند، اگر شما نتوانيد خود را اصلاح و مهذب نماييد، نفس اماره را تحت مراقبت و كنترل خود درآوريد، هواهاى نفسانيه را زير پا گذاشته، علاقه و ارتباط خويش را با دنيا و ماديت قطع كنيد، بعد از پايانيافتن شهر صيام مشكل است بتوانيد اين مسائل را به مرحله عمل درآوريد. بنابراين، از فرصت استفاده كنيد و پيش از آنكه اين فيض عظمى سپرى گردد، در مقام اصلاح، تزكيه و تصفيه امور خود برآييد، خود را براى انجام وظايف ماه صيام آماده و مهيا سازيد.(12)
ترك معاصى، از آداب اوليه روزه
«قد دعيتم فيه إلى ضيافة اللّه»، خود را براى مهمانى باشكوه حضرت حق آماده سازيد. لااقل به آداب صورى و ظاهرى روزه پايبند باشيد. آداب حقيقى، باب ديگرى است كه به زحمت و مراقبت دايم نياز دارد. معناى روزه فقط خوددارى و امساك از خوردن و آشاميدن نمىباشد. از معاصى هم بايد خوددارى كرد. اين از آداب اوليه روزه مىباشد كه براى مبتديها است. آداب روزه براى مردان الهى كه مىخواهند به معدن عظمت برسند، غير از اين مىباشد. شما اقلا به آداب اوليه روزه عمل نماييد و همانطور كه شكم را از خوردن و آشاميدن نگه مىداريد، چشم و گوش و زبان را هم از معاصى باز داريد. از هماكنون بنا بگذاريد كه زبان را از غيبت، تهمت، بدگويى و دروغ نگه داشته، كينه، حسد و ديگر صفات زشت شيطانى را از دل بيرون كنيد. اگر توانستيد، انقطاع إلى اللّه حاصل نماييد، اعمال خود را خالص و بىريا انجام دهيد. از شياطين انس و جن منقطع شويد، ليكن به حسب ظاهر از رسيدن و دستيافتن به چنين سعادت ارزندهاى مأيوس مىباشيم، اقلا سعى كنيد روزه شما مشفوع به محرمات نباشد. در غير اين صورت اگر روزه شما صحيح شرعى باشد، مقبول الهى نبوده، بالا نمىرود. بالارفتن عمل و مقبوليت آن، با صحت شرعى خيلى تفاوت دارد. باز تكرار مىكنم تصميم بگيريد در اين سى روز ماه مبارك رمضان، مراقب زبان، چشم، گوش و همه اعضا و جوارح خود باشيد و دائما متوجه باشيد اين عملى كه مىخواهيد انجام دهيد، اين سخنى كه مىخواهيد بر زبان آوريد، اين مطلبى كه داريد استماع مىكنيد، از نظر شرع چه حكمى دارد؟ اين آداب اولى و ظاهرى صوم است، اقلا به اين آداب ظاهرى صوم پايبند باشيد.(13)
ساعت كوكشده شيطان نباشيد
طورى نباشد كه پيش از فرارسيدن شهر رمضان، همانند ساعت به دست شيطان كوك شده (و) در اين يك ماه كه شياطين در زنجيرند، شما به طور خودكار به معاصى و اعمال خلاف دستورات اسلام مشغول گرديد! گاهى انسان عاصى و گناهكار بر اثر دورى از حق و كثرت معصيت، آنچنان در تاريكى و نادانى فرو مىرود كه ديگر نيازى به وسوسه شيطان ندارد، خود به رنگ شيطان در مىآيد.
صبغة اللّه مقابل صبغه شيطان است. كسى كه دنبال هواى نفس رفت و از شيطان متابعت كرد، بهتدريج به صبغه او در مىآيد. شما تصميم بگيريد لااقل در اين يك ماه از خود مراقبت به عمل آوريد؛ از گفتار و كردارى كه خداوند تبارك و تعالى راضى نيست، اجتناب ورزيد.(14)
1) صحيفه امام، ج 13، ص 31
2) صحيفه امام، ج 13، ص 33
3) جهاد اكبر، ص 36
4) صحيفه امام، ج 20، ص 253
5) صحيفه امام، ج 17، ص 492
6) صحيفه امام، ج 13، ص 30
7) چهل حديث، صص 441 – 443
8) صحيفه امام، ج 13، صص 30 – 31
9) صحيفه امام، ج 20، ص 266
10) صحيفه امام، ج 21، ص 45
11) جهاد اكبر، صص 37 – 38
12) جهاد اكبر، صص 39 – 40
13) جهاد اكبر، صص 38 – 41
14) جهاد اكبر، ص 40